حکم شرعی بازار فارکس چیست؟ درآمد فارکس حلال است یا حرام؟

• زهرا رمضانی
• بلاگ

حکم شرعی بازار فارکس چیست؟ درآمد فارکس حلال است یا حرام؟ این سؤالاتی است که ذهن بسیاری از مسلمانان علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری را به خود مشغول کرده است. باتوجه‌به رشد روزافزون بازارهای مالی و جذابیت کسب درآمد از نوسانات ارز، ضرورت بررسی تطابق این نوع سرمایه‌گذاری با اصول اسلامی بیش‌ازپیش احساس می‌شود. در این مقاله، به بررسی حکم شرعی معاملات فارکس پرداخته و تلاش خواهیم کرد تا با استناد به منابع معتبر فقهی، شرایط و ضوابط حلال بودن این معاملات را تشریح کنیم. 

حکم شرعی فارکس چیست؟

در میان فقهای اسلامی، موضوع حلال یا حرام بودن معاملات فارکس موجب اختلاف نظر شده است. برخی از فقها نسبت به عواملی مانند عدم قطعیت زیاد (غرر) و وجود ربا در پوزیشن‌های معاملاتی ابراز نگرانی کرده و آن را مغایر با اصول اسلامی می‌دانند.

در مقابل، گروهی دیگر از فقها معتقدند که تحت شرایط خاص و با اهداف اقتصادی مشروع، معاملات فارکس می‌تواند مجاز باشد. با این حال، نظر غالب برخی از فقهای برجسته این است که معاملات فارکس در اسلام حرام است و بر لزوم پرهیز از فعالیت‌هایی که شبیه قمار و رباخواری هستند، تأکید می‌کنند.

فارکس حرام است یا حلال؟

فقهای اسلامی بر این نکته تأکید دارند که حلال بودن معاملات فارکس به شرایط خاصی بستگی دارد که با اصول اسلام همخوانی داشته باشد. در واقع، معاملات فارکس در چارچوب برخی ضوابط خاص، حلال محسوب می‌شود، از جمله: عدم وجود معاملات مبتنی بر ربا، عدم معاملات سفته‌بازی شبیه قمار، وجود هدف مشخص برای معاملات، و عدم ریسک‌پذیری بیش از حد. در کل، حلال بودن معاملات فارکس در اسلام به شرایط خاصی بستگی دارد. درنتیجه، درآمد حاصل از معاملات فارکس که به صورت حرام انجام شده باشد، حرام محسوب می‌شود و نباید از آن استفاده کرد. 

حکم شرعی فارکس باتوجه‌به نظرات مراجع تقلید شیعه درباره معاملات فارکس، بدین شرح است:

بی‌طرف:

• آیت‌الله خامنه‌ای (رهبر معظم انقلاب): نظر رهبر در خصوص معاملات فارکس به شرح زیر است:

۱- معامله در بازار فارکس اشکال ندارد، اگر طبق موازین شرعی باشد.

۲- شرایط خاصی را برای معاملات فارکس قائل هستند:

• معاملات ربوی نباشند.
• خرید و فروش سهام شرکت‌های فعالیت حرام نباشد.
• معاملات در شرایط واقعی انجام شوند.

معاملات فارکسی انجام شده از طریق اینترنت نیز شرعاً جایز است، به شرطی که:

• هویت کارگزار احراز شود.
• اطمینان حاصل شود که کارگزار مطابق خواست صاحب سرمایه معاملات را انجام می‌دهد. 
• از نظر قوانین کشوری، مقررات ورود و خروج سرمایه رعایت شود.
• قراردادهای جانبی نیز مشروع باشند.

موافق:

– آیت‌الله مکارم شیرازی: معاملات فارکس در صورت فقدان بهره شبانه (ربا) حلال است.

– آیت‌الله وحید خراسانی: معاملات ارزی در صورت عدم وجود ربا، حلال است.

مخالف:

– آیت‌الله سیستانی: معاملات فارکس حرام است؛ زیرا فاقد برخی شرایط لازم برای معامله است.

– آیت‌الله جوادی آملی: برخی بروکرهای فارکس فاقد شرایط شرعی هستند، پس معاملات فارکس حرام است.

– آیت‌الله شبیری زنجانی: معاملات فارکس حرام است؛ زیرا فاقد فرم فیزیکی است.

و اما بر اساس نظر بزرگان اهل‌سنت، حکم شرعی فارکس به شرح زیر است:

• معاملات فارکس درصورتی‌که سود شبانه (Swap) آن حذف شود، حلال و مجاز است.
• درصورتی‌که سود شبانه (Swap) به‌حساب شخص تعلق بگیرد، معاملات فارکس از نظر شرعی حرام خواهد بود. 
• به همین دلیل، برخی بروکرهای فارکس، حساب‌های اسلامی یا سواپ فری را ارائه می‌دهند تا معاملات بر اساس اصول اسلامی انجام شود.

حکم معامله در بازار فارکس

معاملات حلال در فارکس، معاملاتی هستند که با رعایت اصول و ضوابط شرعی اسلام انجام می‌شوند. این در مقابل معاملات حرام قرار دارد که عناصری مغایر با احکام اسلامی را در خود دارند.

به طور خلاصه، معاملات حلال باید فاقد ربا (سود و بهره)، غرر (عدم قطعیت) و قمار باشند و بر اساس اصول منطقی سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک انجام شوند. این در حالی است که معاملات حرام از این ضوابط تبعیت نمی‌کنند و به همین دلیل در فقه اسلامی مردود شناخته می‌شوند.

اصول اسلامی معامله در بازار فارکس

خلاصه اصول معاملات حلال فارکس بر اساس دین اسلام به شرح زیر است:

1. پرهیز از ربا (بهره): معاملات حلال بهره‌کشی را ممنوع می‌کنند.
2. تسویه فوری (T+0): تسویه در همان روز معامله را ترویج می‌کنند.
3. شرایط واضح قرارداد: بر شفافیت و وضوح شرایط قرارداد تأکید دارند.
4. پرهیز از سفته‌بازی (مسیر): سفته‌بازی بیش از حد را دلسرد می‌کنند.
5. فعالیت اقتصادی واقعی: معاملات باید به فعالیت‌های اقتصادی واقعی مرتبط باشند.
6. عدم استفاده از اهرم با بهره پرداختنی: از اهرم بیش از حد به خصوص با پرداخت بهره اجتناب می‌کنند.
7. مبادله فوری ارزها: مبادله فوری ارزها را برای جلوگیری از عدم قطعیت و بهره ترویج می‌دهند.
8. پرهیز از رفتارهای غیر اخلاقی: رفتارهای ناعادلانه، تقلب و غیر اخلاقی را ممنوع می‌کنند.
9. عدم انجام معاملات Riba Swap یا بهره شبانه: از این نوع معاملات با بهره شبانه اجتناب می‌کنند.
10. تأیید درآمد حلال: درآمد حلال طرف‌های معامله را تأیید می‌کنند.
11. عدم ریسک بیش از حد (اسراف): ریسک‌پذیری بیش از حد را دلسرد می‌کنند.
12. عدم پرداخت دیرکرد (دین): بر پرداخت‌های به موقع تأکید دارند.

فارکس در ایران؛ قانونی یا غیرقانونی؟

وضعیت قانونی فعالیت در بازار فارکس در ایران، به دلیل مشکلات اقتصادی، تحریم‌ها و محدودیت‌های تجاری، و همچنین عدم شفافیت در قوانین، به یک سؤال مهم تبدیل شده است. مشارکت در بازار فارکس در ایران، به‌طورکلی، فعالیتی غیرقانونی تلقی می‌شود.

 اما قوانین واضحی در این زمینه وجود ندارد و ابهامات زیادی وجود دارد.  اولین قوانین بازار فارکس در ایران در سال ۱۳۸۴ به ثبت رسید. در همان سال، قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی تصویب شد که بر اساس آن، فعالیت در بازارهای مالی منوط به نظارت مستقیم سازمان بورس ایران است. در سال ۱۳۸۶، مصوبات دیگری به این قانون اضافه شد و مسائل غیرمستقیمی در مورد فعالیت ایرانیان در بازار فارکس مطرح گردید. در همین راستا، هرگونه معامله و سرمایه‌گذاری خارج از نظارت سازمان بورس ایران ممنوع اعلام شد.

سخن پایانی

درباره حکم شرعی بازار فارکس و درآمد حاصل از آن، نظرات فقهی متفاوتی وجود دارد. برخی فقها آن را مجاز و حلال می‌دانند به‌شرط رعایت ضوابط شرعی، اما برخی دیگر آن را مشتمل بر عناصر ربا و قمار و در نتیجه حرام می‌شمارند. در مجموع، حکم نهایی به چگونگی اجرای معاملات فارکس و رعایت موازین اسلامی بستگی دارد.

سوالات متداول

آیا فارکس حرام است؟

خیر، لزوماً حرام نیست. حکم شرعی معاملات فارکس به عوامل متعددی بستگی دارد و یک پاسخ قطعی و کلی برای همه موارد وجود ندارد. برخی از فقها با توجه به شرایط خاص، معاملات فارکس را مجاز می‌دانند. 

چرا فارکس حرام نیست؟

درصورتی‌که شرایط خاصی رعایت شود:

• عدم وجود ربا: عاملات فارکس باید عاری از هرگونه ربا یا بهره باشد.
• عدم وجود غرر: معاملات باید از ابهام و عدم قطعیت دور باشند.
• عدم وجود قمار: معاملات نباید شبیه به قمار باشند و بر اساس شانس و حدس و گمان انجام شوند.
• هدف اقتصادی مشخص: معاملات باید باهدف مشخصی مانند پوشش ریسک یا تأمین مالی فعالیت‌های مشروع انجام شود.

آکادمی ایکس چیف – متخصص در آموزش فارکس و ارز دیجیتال